Doğu Roma İmparatoru Justinianus tarafından MS 562 tarihinde yaptırılan, ismini imparatordan alan ve Ayasofya Camii ile yaşıt tarihiyle dikkat çeken Justinianus Köprüsü 12 kemer gözünden oluşuyor. Justinianus’un Boğaziçi yerine gemiyle Anadolu’dan geçebilmek için kanal projesi planladığı ve köprünün bu projenin bir modülü olduğu argümanları uzmanlar tarafından tartışılırken sır perdesi hala çözülemedi.
Halk ortasında Beşköprü olarak da bilinen ve 2018’de UNESCO tarafından Dünya Mirası Süreksiz Listesi’ne alınan köprüde onarım kapsamında yapılan hafriyatlarda güney cephesindeki sarnıç ve hamam yapısı ortaya çıkmıştı. Bin 500 yıldır tarihe tanıklık eden Justinianus Köprüsü, Bizans İmparatorluğu periyodunun Anadolu’daki en görkemli yapıtlarından biri olarak da biliniyor.
UNESCO DÜNYA SÜREKSİZ KÜLTÜR MİRAS LİSTESİ’NE DAHİL EDİLDİ
Köprü tarihi hakkında bilgi veren Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi (SUBÜ) Sakarya Toplumsal ve Kültürel Çalışmalar Uygulama ve Araştırma Merkezi (SAKUM) Müdürü Dr. M. Alper Cantimer, “Justinian periyodunun kıymetli yapıtlarından bir adedidir, 562 yılında yapılmıştır. Günümüze gelen bu köprüyle ilgili çok fazla ve farklı görüş bulunmaktadır. Köprünün görüntü ile içerisindeki uyumsuzluğu dikkat çekmektedir. Bu da aslında köprü üzerindeki araştırmaların çoğalması gerektiğini de bize göstermektedir. Köprü üzerinde şu an itibariyle Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 2019 yılında başlamış olan bir yenileme çalışması devam etmekte ve 2018 yılında da UNESCO Dünya Süreksiz Kültür Miras Listesi’ne dahil edilmiş kıymetli bir yapıdır” dedi.
“AYASOFYA’YLA ÇAĞDAŞ OLAN BİR YAPIDAN BAHSEDİYORUZ”
Köprünün sırrının çözülemediğiyle ilgili birçok rivayetin olduğunu aktaran Cantimer, “Doğu Roma ya da Bizans periyodundan kalma çalışmalara baktığımızda elimizde değerli isimlerin çalışmaları var. Bunların sözlerine bakıldığında Pachymeres, 13. yüzyılda burayı aslında bir deniz liman köprüsü olarak tanımlıyor. Öbür bir isim ise 9 ve 12. yüzyıl ortasındaki öteki Bizans tarihçileri üzere burayı Beşköprü olarak tanımlıyor. Fakat köprünün üretiminin gerçekleştiği tarih aslında 6. yüzyıl. Yani Ayasofya’yla çağdaş olan bir yapıdan bahsediyoruz. Köprü üzerindeki tartışmalar günümüzde hala devam etmektedir. Saha araştırmasına çok daha ağır bir biçimde gereksinimimiz vardır. Zira bu köprü Sakarya Irmağı’nın üzerine mi kuruldu yahut Sakarya Irmağı var mıydı yapıldığı periyotta. Fakat elbette köprünün yapılabilmesi için ırmağın yatağının değiştirilmesi yahut kısmen ya da daraltılması gerekmektedir. Sonrasında tekrar alınamamış mıdır? Yoksa çok daha ötesi bir gayenin bir modülü mıdır? Çok daha ötesi bir gaye dediğimizde de Anadolu içlerine uzanan bir deniz limanı ya da bir ırmak limanının bir modülü mıdır? Sapanca Gölü ve Sakarya Irmağı’nın birleştirilmesi üzere ihtimaller üzerinde durulmuş. Bunun en değerli sebebi olarak aslında Anadolu’nun içlerine bir donanmanın gönderilebilmesi ya da bir ticaretin yapılabilmesi. Zira geçmiş devirlerden itibaren bilhassa Afyon ve Kütahya tarafından gerçekleşen mermer ticaretinin denize ulaşabilmesi ismine en uygun yolun Sapanca Gölü ve üzerinden devam edebilecek bir süreç olduğu tartışmaları vardır. Lakin Sapanca Gölü’nün yüksekliğiyle Sakarya Irmağı’nın yüksekliğinin birbiriyle örtüşmemesinden ötürü bu planlar uzun mühlet ertelenmiş. Fakat sanırım en ağır bir biçimde bunu denemeye çalışan ismi Justinian olarak tanımlayabiliriz” diye konuştu.
“KÖPRÜNÜN ASLINDA TAM OLARAK FONKSİYONUYLA ALAKALI HALA BİLGİ SAHİBİ DEĞİLİZ”
Köprünün Roma’dan günümüze kalan değerli bir eser olduğunu aktaran Cantimer, “Köprünün aslında tam olarak fonksiyonuyla bağlı hala bilgi sahibi değiliz. Bilim insanlarının bu husus üzerindeki tartışmaları da devam ediyor. Köprü 429 metre uzunlukta. Yaklaşık 10 metre genişliğinde, 6 metre genişliğinde ayakları var ve 12 kemerden oluşuyor. Aslında Beşköprü ya da beşli bir sistemin, beşli bir köprü sisteminin kesimi mı yoksa beş yaydan oluştuğu için mi Beşköprü deniyor? Bu arkeolojik araştırma ve yenileme çalışmalarında ortaya çıkabilecek ögeler. Köprünün doğusunda çabucak demiryolunun yan tarafında bir hamam ya da bir kilise kalıntısı ortaya çıkmış durumda. Öbür müştemilatların olduğuna dair yerli halkın ya da bölge halkının telaffuzları de var. Yakın vakitte ortaya çıkacaktır ve bedelini artıracaktır diye düşünüyoruz köprünün. Zira köprü bulunduğu coğrafyayla çok uyumlu durmuyor lakin Anadolu’nun batısında doğu Roma’dan günümüze kalan en değerli yapıtlardan bir tanesi. Bulunduğu coğrafyayla alakalı, manasını kazanabilmesi ismine ağır araştırmalara gereksinim olduğunu söz edebilirim. Bunlar biraz da dönemin başkanlarının bir ihtişam göstergesi olarak yapılan yapılar. Bu köprüde sanırım bu türlü kıymetlendirmek gerekir. Lakin altında bir kilisenin varlığı, dehlizlerin varlığı, müştemilat koymak için yerlerin varlığı bize köprünün kuruluş maksadının birden fazla olduğunu düşündürüyor lakin katılaşmış bir durumdan bahsedebilmek mümkün değil” biçiminde konuştu.
“BİR IRMAK LİMANININ KESİMİYSE ADAPAZARI SÖZÜ MANA KAZANACAKTIR”
2019 yılından beri onarımın devam ettiğini belirten Cantimer, “Bu bölgenin tarihi pahasının bilhassa zenginleşmesi bizim için çok değerli olur. Şayet burası bir deniz limanının bir kesimiyse yahut bir ırmak limanının bir modülüyse Adapazarı sözü mana kazanacaktır bizler, bu kentin yerlileri için. Zira Sapanca Gölü’nün tahliye akıntısı aslında Çark Deresi ve bu dere bir vakitler bu kentin içme suyu gereksinimini karşılıyordu. Çark Deresi ile Sakarya Irmağı ortasında bir pazarın kurulduğunu düşünmek mana kazanmaya başlayacaktır bizim için. Doğal bir onarım aslında 10-15 yıldan aşağı sürmez. Lakin sanırım 2025 yılı prestiji ile artık köprünün aktive edileceğine dair birkaç duyumum var” tabirlerini kullandı.
